traduzione del libro X di Quintiliano, vv. 1-10

Ad reliqua transeamus animalia et primum terrestria. Maximum est elephans proximumque humanis sensibus, quippe intellectus illi (est) sermonis patrii et imperiorum oboedientia, officiorum quae dicere memoria, amoris et gloriae voluptas, immo vero (ea), quae etiam in homine rara (sunt), probitas, prudentia, aequitas, religio quoque siderum soliisque ac lunae veneratio.

Amor in te meus cogit, non ut praecipiam - neque enim praeceptore eges -, admoneam tamen, ut quae scis teneas et observes, aut nescire melius. (2) Cogita te missum in provinciam Achaiam

Cum cognoveris gratiam villae meae amoenitatem loci litoris spatium valde laetus eris.Ibi multi greges ovium multa equorum boumque armenta sunt quae hieme de montibus descendunt atque hic caeli tepore gaudent.

Sollemne est mihi, domine, omnia de quibus dubito ad te referre. Quis enim potest melius vel cunctationem meam regere vel ignorantiam instruere? Cognitionibus de Christianis interfui numquam: ideo nescio quid et quatenus aut puniri soleat aut quaeri.

Proxime cum apud centumviros in quadruplici iudidio dixissem, subiit recordatio egisse me iuvenem aeque in quadruplici; processit animus, ut solet, longius; coepi reputare quos in hoc iudicio, quos in illo socios laboris habuissem.

Quod ipse amicis tuis obtulissem, si mihi eadem materia suppeteret, id nunc iure videor a te meis petiturus: Arrianus Maturus Altinatium est princeps; cum dico « princeps », non de facultatibus loquor, quae large supersunt, sed de castitate, iustitia, gravitate, prudentia. Huius ego consilio in negotiis, iudicio in studiis utor; nam plurimum fide, plurimum ventate, plunimum intelligentia praestat.

Villa est usibus capax et tutela sumptuosa non est. In prima parte est atrium parvum nec tamen sordidum; deinde porticus, amplae aream parvam includentes, egregium receptaculum adversus tempestates sunt.

Erat Athenis spatiosa et capax domus sed infamis et pestilens. Per silentium noctis sonus ferri et strepitus vinculorum longius primo, deinde e proximo audiridicebatur : mox apparebat idolon, senex macie et squalore confectus.

Alius alium, ego beatissimum exlstimo qui bonae rnansuraeque famae prabsumptione perfruitur certusque posteritatis cum futura gloria vivit.